عباس بن علی
 «عباس» |
|
|---|---|
گنبد قمر بنی هاشم در کربلا
|
|
| نام | «عباس» |
| کنیه | ابوالفضل |
| لقب(ها) | قمر بنی‌هاشم |
| زادروز | ۴ شعبان سال ۲۶ ه. ق |
| زادگاه | مدینه منوره |
| درگذشت | ۱۰ محرم سال ۶۱ ه. ق (عاشورا) |
| علت مرگ | حضور در نبرد عاشورا |
| مدفن | کربلا |
| پدر | علی بن ابیطالب |
| مادر | ام‌البنین |
 |
| سوگواری محرم |
| رویدادها |
|---|
|
نبرد کربلا • شام غریبان اسارت در شام |
| افراد |
|
حسین بن علی |
| مکان‌ها |
|
حرم امام حسین حرم عباس بن علی • حسینیه موزه محرم |
| مناسبت‌ها |
| تاسوعا • عاشورا • اربعین |
| مراسم‌ها |
|
مرثیه • نوحه • تعزیه • روضه • تکیه |
عباس بن علی (به عربی: العباس بن علی بن ابی طالب) (ملقب به قمر بنی هاشم و کنیه ابوالفضل) (زاده ۴ شعبان ۲۶ هجری قمری و درگذشته ۱۰ محرم ۶۱ هجری قمری) (تقریبا ۱۵ مه ۶۴۷ و درگذشته ۱۰ اکتبر ۶۸۰ میلادی) پسر علی بن ابیطالب و ام‌البنین و برادر کوچک‌تر حسین بن علی است. شهرت و محبوبیت او نزد مسلمانان به ویژه شیعیان بیشتر به خاطر جنگاوری دلاورانه و همچنین وفاداریش نسبت به حسین بن علی در نبرد کربلا می‌باشد. آرامگاه عباس بن علی در کربلا و در همان رزمگاه واقعه کربلا است. عباس بن علی در دهم محرم (عاشورا) در واقعه کربلا در حال آوردن آب از رود فرات جهت رفع تشنگی اهل بیت که توسط سپاه عمر بن سعد محاصره شده بودند، کشته شد.[۱][۲] مراسم یادبود کشته‌شدن وی، در روز نهم محرم (تاسوعا) برگزار می‌شود.
محتویات
زندگی
کنیه اش ابوالفضل است، و به او القاب دیگر مانند «قمر بنی هاشم»، «سقای کربلا»، «علمدار حسین» و غیره نیز داده‌اند. طبق روایات شیعه او جوانی دلاور، زیبا و بلند قد بوده‌است،[۲] در جنگ‌های صفین و نهروان در کنار پدرش علی جنگیده بوده و او یکی از چند نفری است که در بین شیعیان به باب‌الحوایج معروف می‌باشند.
او سه برادر تنی به نامهای جعفر، عبدالله و عثمان داشت که همگی آنان در روز عاشورا سال ۶۱ ه. ق در کربلا کشته شدند. او با لبابه دختر عبیدالله بن عباس ازدواج کرد و دارای دو فرزند به نامهای عبیداللّه و محمد شد. محمد در سن پانزده سالگی در روز عاشورا در کربلا کشته شد و عبیداللّه قاضی مکه و مدینه بود.[نیازمند منبع]
شخصیت
کشته‌شدن قهرمانانه عباس در نبرد کربلا باعث ایجاد شخصیتی افسانه‌وار در میان شیعه و سنی گشته که تطبیق آن بر واقعیت کاری بسیار سخت است. مشکل اصلی در آنجاست که طبری و بلاذری، منابع اولیه نبرد کربلا، جزئیات کشته‌شدن او را در کربلا ذکر نکرده‌اند. شیخ مفید در الاختصاص عباس را با صفت «سقا» به معنی آب‌دهنده توصیف می‌کند. گفته‌شده‌است که عباس شجاعت و شهامت را از پدرش علی ابن ابی طالب به ارث برده بود و در جنگ‌ها همیشه او عَلَمِ را با خود حمل می‌کرد و به همین دلیل به «علمدار» مشهور بود.[۳]
نبرد کربلا
سید بن طاووس از ابو مخنف نقل می‌کند که در عصر عاشورا، عباس در پی یافتن آب برای اهل‌البیت با دشمنان زیادی جنگید. پس از زخمی‌شدن دست راست و سپس دست چپش، مشک آب را بر دهان گرفت و به نبرد ادامه داد تا اینکه توسط زید بن ورقاء حنفی و حکیم بن طفیل سنانی کشته‌شد. حسین واعظ کاشفی در روضةالشهدا او را شصت و هشتمین کشته کربلا می‌داند.[۲] برادر زاده ام‌البنین به نام عبدالله بن ابی محل بن حظام برای عباس امان نامهای از سوی ابن زیاد آورد که ردش کرد.[۴]
شیخ مفید می‌نویسد: عباس به همراه حسین بن علی برای آوردن آب به سمت فرات رفتند ولی سپاه عمر بن سعد مانع شدند. سپس او را محاصره و از حسین جدا کردند. عباس به تنهایی می‌جنگید تا بر زمین افتاد. در این هنگام او به دلیل زخم‌هایش نتوانست حرکت کند و زید و حکیم او را کشتند. بلاذری حرمله را قاتل عباس می‌داند و حکیم را کسی می‌داند که لباس عباس را از بدنش جدا کرد. او در زمان کشته‌شدن ۳۴ سال داشت.[۵]
آرامگاه
آرامگاه او در شمال شرقی آرامگاه حسین بن علی در کربلا قرار دارد و شیعیان بین آرامگاه او و حسین بن علی را بین الحرمین می‌نامند. توسعه و بازسازی حرم وی در زمان شاه طهماسب صفوی و سپس نادر شاه صورت گرفت. پس از حمله وهابیون به کربلا مجدداً توسط فتحعلی شاه بازسازی گردید.[۶]
در آثار هنری
به عنوان یکی از شخصیت‌های محوری حاضر در کربلا، عباس به طور گسترده‌ای در مراسم عزاداری محرم گرامی‌داشته می‌شود. در مراسم تعزیه، در شب عاشورا یک دور کامل به زندگی و اعمال او از تولد تا کشته‌شدن اختصاص دارد. تمثال عباس به صورت جنگجویی سوار بر اسبش در بسیاری از آثار چوبی، قلمکار، پرده‌داری و غیره کشیده‌می‌شود. یاد عباس، علاوه بر ایران در نقاط دیگر مانند جمهوری آذربایجان، شبه قاره هند و هرجایی که مراسم عاشورا برپا باشد گرامی‌داشته می‌شود.[۲] علی ربانی خلخالی می‌نویسد: عباس نزد شیعیان و حتی بسیاری از سایر پیروان ادیان، شخصیتی معنوی و بسیار ممتاز شمرده می‌شود و از احترام بسیاری برخوردار است.[۷]
قمر بنی‌هاشم
در میان اعراب عربستان رسم بود که اگر کودکی، زیبایی فوق العاده داشت و دارای قامتی بلند و چهره ای جذاب بود، او را با عنوان ماه مینامیدند. مثلاً عبدمناف جد سوم پیامبر اکرم را که چهره‌ای زیبا و نورانی داشت، قمر بَطحاء (ماه سرزمین مکه) و عبدالله پدر ارجمند پیامبر را که سیمایی نورانی و چشمگیر داشت، قمر حرم خواندند.[۸]
- عباس بن علی نیز بواسطه بهره وافری که از زیبایی و جمال برده بود و قامتی رشید داشت، مشمول این سنت شد و او را به عنوان «قمر بنی هاشم» (ماه دودمان بنی هاشم) نامیدند.
به او بعدها القاب دیگری مانند علمدار، سقای کربلا و باب‌الحوایج نیز داده شد. نام قمر بنی هاشم کاربردی‌ترین لقب وی می‌باشد.[۹][۱۰]
نگارخانه
-
ضریح عباس بن علی، کربلا
-
نگاره‌ای قدیمی از عباس، علمدار کربلا
